Want dit valt in geen enkel opzicht te vergelijken met herdenkingen aan de vele slachtoffers van de wereldoorlogen, of met die van de Shoah. Leopolds standbeeld is geen symbool van het lot van zijn 8 miljoen slachtoffers. Integendeel, het is een bevestiging van zijn beleid, een schouderklopje voor onze dynastie, een signaal dat we het wel in de tijdsgeest kunnen plaatsen, dat het z’n plek heeft in de geschiedenis, dat we er vrede mee hebben genomen. Welnu, ik neem daar geen vrede mee. Ik aanvaard deze typisch Belgische berusting in deze situatie niet. En ik ben niet de enige. In Oostende werd een hand afgezaagd van één van de beelden die een Congolees voorstelt en in Brussel kreeg het beeld van de koning al eens een douche van bloedrode verf.
Maar waarom vinden de meeste Belgen het behoud van deze standbeelden wel best oké? Waarom nemen we onze verantwoordelijkheid niet? Zo’n grote opoffering kan het niet zijn om hier komaf mee te maken, om een krachtig signaal te geven dat we deze donkere pagina van ons verleden afkeuren en verwerpen, om ons nageslacht te tonen dat Belgisch Congo een grote fout was, met afschuwelijke gevolgen, om Leopold II ondubbelzinnig de geschiedenis te laten ingaan als een massamoordenaar die enkel moet onderdoen voor Hitler, Stalin en Mao en zo op de vierde plaats eindigt van regimes met het hoogste aantal moorden in de 20e eeuw. Waar in Duitsland vind je nog een standbeeld van Adolf Hitler in het straatbeeld? Ik zal het u vertellen. Nergens.
Ondertussen heeft men bij het beeld op de zeedijk in Oostende een infobordje geplaatst om het allemaal wat te duiden, wellicht om de gemoederen bij de activisten wat te bedaren. De vraag is of dat voldoende is. En ook of het consequent of wenselijk is. Het is zo’n beetje zoals de waarschuwingen op sigarettenpakjes. We verkopen ze nog van harte en maken er nog reclame voor, want het geld komt met hopen binnen, maar met een foto van gitzwarte longen of een zieke foetus sussen we ons geweten. Zeg niet dat we jullie niet hebben gewaarschuwd, lieve roker. Bovendien is het bordje niet meer dan een doekje voor het bloeden. Er wordt gewezen naar de controverse, met als voorbeeld de door de activisten afgehakte hand van de beeldengroep, en daar stopt het zowat. Schepen van Cultuur Bart Plasschaert (CD&V) vindt een complete herschrijving van de geschiedenis overbodig en stelt dat er wel belangrijkere problemen in Oostende zijn. Zonder twijfel. Maar je merkt meteen hoe weinig belangrijk het allemaal is. De discussie gaat voor velen om iets louter symbolisch, iets om politiek correcte wereldverbeteraars mee bezig te houden, maar hoe kunnen we aan een betere toekomst werken als we op deze manier met ons verleden omgaan? Nee, zo’n infobordje gaat het tij niet keren. Activisten gaan terecht niet op hun lauweren rusten. Met alles wat we weten over wat daar gedurende 23 jaar in Belgisch Congo is gebeurd (moet ik nog een opsomming van de misdaden tegen de mensheid geven of is het voldoende in ons historisch geheugen gegrift?), is er maar één actie wenselijk: het beeld uit het straatbeeld weghalen.
Is het zonde om een karakteristiek monument van Oostende of Brussel zomaar te verwijderen? Niet noodzakelijk. En eigenlijk enkel als je ook belang hecht aan de betekenis van het standbeeld. Beide steden hebben heel veel andere troeven waar ze mee kunnen uitpakken, en waar we niet tot diep in onze vezels schaamte voor moeten voelen telkens wanneer we er voorbij wandelen. Beide steden hebben tal van andere beelden, voor wie daar dan toch zo op kickt. Beelden beelden beelden. Je ziet bijna niets anders. Op één beeld zal het niet steken. En aangezien het hier niet bepaald om sculpturen van Michelangelo of Rodin gaat, zonder eender wiens vakmanschap te willen bagatelliseren, hebben de beelden in kwestie enkel een inhoudelijke waarde. Ze zijn er om ons collectieve geheugen mee te ondersteunen, niet voor ons esthetisch genot.
In Boedapest zijn ook zo goed als alle beelden uit de communistische periode uit het straatbeeld verdwenen en verbannen naar net buiten de stad, in Memento Park. Ja, zelfs de beelden van Marx en Engels. Wie daar zin in heeft, kan die beelden daar gaan bezoeken – een aanrader trouwens. Wie geen zin heeft om die elke dag voorbij te hoeven lopen – en dat zijn er gezien het collectieve trauma heel wat – moet geen uitstap naar Memento Park plannen. Zo eenvoudig kan het zijn. Elke verzuchting over verarming van het straatbeeld of esthetische verloedering gaat compleet aan het ethische aspect en het superieure belang daarvan voorbij. Misschien is dit appels met peren vergelijken, want onze eigen voorvaderen waren nooit het slachtoffer van de misdaden van Belgisch Congo, terwijl de Hongaren wel degelijk zelf hebben gezweet onder Rákosi en zijn rode rakkers. Zijn we daarom zo onverschillig? Omdat de Congolezen, en niet de Belgen destijds het slachtoffer waren van Leopolds regime? Maar kijkt het Brusselse standbeeld van onze tweede vorst niet lijnrecht naar de Matongéwijk?
Waarom smelten wij onze herinneringen aan historische figuren zo graag om in een standbeeld? Omdat deze landgenoten iets hebben betekend voor onze samenleving. Omdat we deze personen letterlijk op een voetstuk plaatsen en aan onze kinderen vertellen, “Kijk, dat is een belangrijk persoon geweest. Willen jullie weten waarom?” En die kinderen, leergierig als ze af en toe nog durven zijn, zullen antwoorden, “Ja, dat willen wij.” En dan kan je over Jacob Van Artevelde vertellen, over Daens en Jordaens, over Paul Van Ostaijen en Peter Benoit. Maar los van het feit dat Leopold II de koning van België was, kan je aan geen kind of toerist uitleggen waarom deze door de rest van de wereld uitgespuwde vorst nog steeds in volle glorie in het straatbeeld van verschillende Belgische steden staat. Tenzij je het meest typische antwoord hanteert dat een Belg kan geven: “Het is nu eenmaal zo. Waarom dat dan gaan veranderen? Laat het toch zijn.” Praktijktesten? Ach ja, laat dat toch. Zwarte Piet aanpassen? Moet dat nu echt? Dat is traditie. De Belg is net zoals die schepen van Oostende erg diplomatisch en traditioneel ingesteld. We geven alle partijen iets, zodat we niet tegen iemand zijn of haar schenen moeten schoppen, en we laten de dingen liever zoals ze zijn. En we zijn bereid daar heel ver in te gaan. Maar zo verandert er niets. Zo verander je niet. En dat is in sommige kwesties een kwalijke zaak.
